Το Δημοτικό Μουσείο Θεοφίλου: Κληρονομιά Τέχνης και Ιστορίας
«Ο Θεόφιλος Χατζημιχαήλ δεν ζωγράφιζε απλά για να εξασφαλίσει ένα πιάτο φαί. Ζωγράφιζε γιατί αυτή ήταν η πραγματική του κλίση. Όταν δεν τον πλήρωναν, τουλάχιστον ζητούσε το φαγητό της ημέρας», αναφέρει η υπάλληλος του Δημοτικού Μουσείου Θεοφίλου στη Βαρειά της Μυτιλήνης, Ράνια Μακροπούλου, σε συνέντευξή της στο ΑΠΕ – ΜΠΕ.
Στις 24 Μαρτίου, μια ημέρα γεμάτη συμβολισμό, γιορτάζουμε την 91η επέτειο του θανάτου του σπουδαίου λαϊκού ζωγράφου στο μικρό αλλά εξαιρετικά ενδιαφέρον Μουσείο που ιδρύθηκε το 1964 από τον διάσημο τεχνοκριτικό Στρατή Ελευθεριάδη (Teriade). Ο σκοπός του ήταν να στεγάσει τα έργα αυτού του «φουστανελά» ζωγράφου σε έναν τόπο γεμάτο αναμνήσεις, στη Βαρειά, το προάστιο της Μυτιλήνης όπου ο Θεόφιλος γεννήθηκε και πέρασε τα παιδικά του χρόνια.
Το 1965, το Μουσείο, μαζί με 86 πίνακες από την ιδιωτική του συλλογή, δωρήθηκε στο Δήμο της Μυτιλήνης, και από τότε λειτουργεί ως Δημοτικό Μουσείο. Ο ίδιος ο Teriade είχε εκφράσει την επιθυμία του να αποκτήσει τη συλλογή αυτών των έργων, αναφέροντας:
«Μια μέρα, στις αρχές του 1928, επισκέφτηκα το ατελιέ του Γουναρόπουλου στο Παρίσι. Ένας πίνακας του λαϊκού ζωγράφου μου τράβηξε την προσοχή, και όταν ρώτησα τον Γουναρόπουλο για τον δημιουργό, μου είπε ότι ήταν ένας γνωστός του συλλέκτης από τον Βόλο.
Έφυγα από το ατελιέ του Γουναρόπουλου χωρίς καμία πληροφορία σχετικά με τον καλλιτέχνη ή την καταγωγή του έργου. Πέρασαν πολλά χρόνια χωρίς να μάθω κάτι νέο μέχρι που, κατά την επίσκεψή μου στη Μυτιλήνη, το απόγευμα που μπήκα σε ένα καφενείο, αντίκρισα μια ζωγραφιά που μου θύμισε τον πίνακα. Όταν ρώτησα τους θαμώνες, μου είπαν ότι πρόκειται για έναν αλήτη που ζωγραφίζει στους τοίχους των καφενείων.
Για καλή μου τύχη, είχε σταματήσει τις περιπλανήσεις του και ζούσε στη Μυτιλήνη. Αμέσως τον επισκέφτηκα και γεμάτος έκπληξη εντυπωσιάστηκα από την αγνότητα και την παράσταση του Θεόφιλου. Του ζήτησα να δημιουργήσει περισσότερα έργα, καθώς φοβόμουν ότι οι τοιχογραφίες του θα εξαφανίζονταν. Οι πίνακές του είχαν φρεσκάδα και την ιδιαίτερη ποιότητα που συναντά κανείς μόνο στις αληθινές καλλιτεχνικές δημιουργίες.
Το Μουσείο Θεοφίλου, έργο του αρχιτέκτονα Γιώργου Γιαννουλέλλη, είναι κτισμένο με μυτιληνιά ηφαιστειογενή πέτρα και αποτελείται από τέσσερις συνεχόμενες αίθουσες. Οι πίνακες, οι οποίοι απεικονίζουν θέματα από την ιστορία, τη μυθολογία και τη λαογραφία, αναπαριστούν σκηνές από την καθημερινή ζωή, αγροτικές διαδικασίες και τοπία της Λέσβου του 20ου αιώνα.
Ο Θεόφιλος (1867-1934) θεωρείται ως ένας από τους πιο αντιπροσωπευτικούς Έλληνες λαϊκούς ζωγράφους. Ήρθε στη ζωή από τη Βαρειά της Λέσβου και ανέπτυξε το ενδιαφέρον του για τη ζωγραφική σε νεαρή ηλικία, αποκτώντας τις πρώτες γνώσεις του δίπλα στον αγιογράφο παππού του.
Η ζωγραφική τον οδήγησε στη Σμύρνη, όπου η ζωή του περιβάλλεται από θρύλους. Εκεί, αποκάλυψε την κλίση του στη ζωγραφική και σχημάτισε την πρώτη περίοδο του έργου του, η οποία είναι ελάχιστα γνωστή. Μετά την Σμύρνη, ο Θεόφιλος κυριεύεται από 30 χρόνια φτώχειας και μιζέριας στο Πήλιο, περιπλανώμενος στα χωριά ντυμένος ως Τσολιάς ή Μεγαλέξανδρος, αφηγούμενος ιστορίες των απελευθερωτικών αγώνων του Έθνους.
Μετά την απελευθέρωση της Λέσβου το 1912, επιστρέφει στη Μυτιλήνη, ολοκληρώνοντας την τελευταία περίοδο της ζωγραφικής του, που χαρακτηρίζεται από ζωντάνια, δροσιά και αυθορμητισμό. Τα έργα του αγκαλιάζουν μια ποικιλία θεμάτων, από ερωτευμένες κοπέλες και παλικάρια μέχρι πολέμους και ναυμαχίες, καταγράφοντας ζωντανά τη ζωή της εποχής με τη θαυμάσια χρήση του ελληνικού φωτός.
Όσοι ασχολήθηκαν με τις ζωγραφιές του Θεοφίλου τονίζουν τις ζωγραφικές αρετές του έργου του, όπως τη χρωματική ποιότητα, τον πλούτο των χρωμάτων και την ευγένεια των τόνων, καθώς και την εκπληκτική χρήση του ελληνικού φωτός.
Η κληρονομιά του Θεοφίλου συνεχίζει να εμπνέει και να μαγεύει τους λάτρεις της τέχνης που επισκέπτονται το Μουσείο του, γιορτάζοντας την ομορφιά και την ιστορία μέσα από τα παστέλ χρώματα και τις ζωντανές σκηνές του.
Στρατής Μπαλάσκας / ΑΠΕ – ΜΠΕ
Φωτογραφίες: Ηλίας Μάρκου / ΑΠΕ – ΜΠΕ